1909 Adana olayları (İğtişaşı)

Abstract

Bu çalışma, muhtelif dinamiklere bağlı olarak meydana gelen 1909 Adana Olaylarının tarihsel bağlamı içerisinde değerlendirilmesidir. XIX. yüzyıldaki siyasal ve sosyo-ekonomik gelişmelerin etkisiyle büyük değişim yaşayan Adana bölgesindeki Müslümanlar ve Ermeniler arasındaki ilişkilerin bu değişimlerden etkilenmiş olduğu görülmüştür. Bu bağlamda 1909 Adana Olaylarının uzun bir tarihsel sürecin ve çeşitli dinamiklerin sonucunda hâsıl olduğunu bilgisinden hareketle, bilhassa II. Meşrutiyet'in ilânından sonra yaşanan çatışmaların olayların seyrini nasıl etkilediğini incelemek bu çalışmanın ana eksenini oluşturmuştur. Bu inceleme yapılırken Osmanlı, İngiliz ve Amerikan Board Komisyonu arşiv malzemelerinden ayrıca döneme ilişkin gazete arşivlerinden, raporlardan, hatıratlardan, tanıklıklardan faydalanma yoluna gidilmiştir. Adana, verimli toprakları sayesinde Osmanlı İmparatorluğu'nun son dönemindeki iç ve dış gelişmelere bağlı olarak tarımsal açıdan büyük ilerleme kaydetmiştir. Bölgenin ekonomik bir güç haline gelmesi sürecinde Osmanlı yöneticileri uyguladıkları politikalarla bölgedeki toplumsal değişimi önemli ölçüde etkilemiştir. Osmanlı yöneticileri, bölgeye ilişkin tasarruflarında göçebe aşiretleri kontrol altına almış, alışılagelmiş yapılarını kırmış ve dışarıdan gelen Müslüman göçmenleri yerleşik hayata geçirerek köklü değişiklikler yapmanın yolunu açmışlardır. 1870'li yılların sonunda Ermeni Meselesinin Osmanlı yöneticileri açıdan büyük bir problem haline gelmesi birçok bölgeyi etkilediği gibi Adana vilayeti üzerinde de etkisini hissettirmiştir. Belirtilen bu tarihten II. Meşrutiyet'in ilanına kadar olan süreç içerisinde Ermeni komitecilerinin yol açtığı sorunlar, dönemin padişahı II. Abdülhamid'in yereldeki politikalarını büyük ölçüde etkilemiştir. II. Abdülhamid'in Ermenilerin çoğunlukta yaşadıkları yerlerdeki denge siyaseti zamanla toplumsal krizi daha da derinleştirmiştir. II. Meşrutiyet'in ilanından sonra da devam eden toplumsal kriz geçici olarak çözülmüş ancak bu süreçte meydana gelen yeni gelişmeler ve değişen dinamiklere bağlı olarak Adana vilayetindeki toplumsal gerilim had safhaya ulaşmıştır. Çalışmada; yeni dönemde bölgede değişen dinamiklerin yol açtığı sorunlar ele alınmıştır. Meşrutiyet karşıtlarından kaynaklanan kaos, Müslümanlar ve Ermeniler arasında artan panik ve endişe, ekonomik menfaat beklentileri gibi birçok faktörün sebepleri arasında yer aldığı 1909 Adana Olayları tarihi veriler çerçevesinde incelenerek meselenin farklı yönleri ortaya konulacaktır. Anahtar Kelime: Adana Vilayeti, 1909 Adana Olayları, Ermeni, II. Meşrutiyet, 31 Mart Hadisesi.

This study is the evaluation of the 1909 Adana Events, which occurred due to various dynamics, within the historical context. It has been observed that the relations between Muslims and Armenians in the Adana region, which experienced great changes under the influence of the political and socio-economic developments in the 19th century, were affected by these changes. In this context, considering that the 1909 Adana Events were the result of a long historical process and various dynamics, especially the II. Examining how the conflicts experienced after the proclamation of the Second Constitutional Monarchy affected the course of events constituted the main axis of this study. While making this study, Ottoman, British and American Board Commission archive materials, as well as newspaper archives, reports, memoirs and testimonies of the period were used. Adana, which has fertile land in the historical process, has made great progress in terms of agriculture, especially depending on the internal and external developments in the last period of the Ottoman Empire. In the process of the region becoming an economic power, the Ottoman administrators significantly affected the social change in the region with the policies they implemented. Undoubtedly, there were important changes in the disposition of the Ottoman rulers regarding the region, by taking the nomadic tribes under control, breaking their customary structure and putting the Muslim immigrants coming from outside to a settled life. At the end of the 1870s, the fact that the Armenian Question became a big problem for the Ottoman administrators affected many regions as well as had significant effects on the Adana province. From this date we have stated, The problems caused by the Armenian committee members in the process until the declaration of the II. Constitutional Monarchy, the sultan of the period. It greatly influenced Abdulhamid's local policies. II. Abdulhamid's policy of balance in the places where Armenians live in the majority has deepened the social crisis over time. The social crisis that continued after the proclamation of the II. Constitutional Monarchy was resolved temporarily, but the social tension in Adana province reached its peak over time, depending on the new developments and changing dynamics that occurred in this process. In the study; It has been shown that the issue has different dimensions by handling the 1909 Adana Events, which were caused by many factors such as the problems caused by the changing dynamics in the region in the new period, the significant support of the opposition to the Constitution, the increasing panic and anxiety between Muslims and Armenians, the issue of economic interest, in a historical process. Keywords: Adana Province, 1909 Adana Events, Armenian, II. Constitutional Monarchy, 31 March Incident