Âhî Divanı'nın bağlamlı dizin ve işlevsel sözlüğü

Abstract

Klasik şiir ürünlerini anlayabilmek adına metin şerhi, tahlil, sözlük gibi pek çok çalışma yapılmaktadır. Bu bağlamda sözlük çalışmaları da geçmişten günümüze sürekli yenileri eklenerek devam edegelmektedir. Özellikle son dönemlerde yapılan Klasik edebiyat metinleri etrafında bağlamlı dizin ve işlevsel sözlük çalışmalarının hayli yer tuttuğunu görmekteyiz. TEBDİZ (Türk Edebiyatı Bağlamlı Dizin ve İşlevsel Sözlük Projesi) adı verilen sistem üzerinden oluşturulan bu sözlükler sahip olduğu bağlamlı dizin ile sadece kelimelerin anlamlarını veren klasik bir sözlük olmaktan çıkarak okuyucusuna kelimelerin bağlam içerisinde nasıl farklılaşabildiğini, ne ölçüde değişebildiğini örnekleriyle görebilme fırsatı sunmaktadır. Bunların yanında şairin söz dağarcığı ve kelime tasarruflarını, hayal dünyasını, sanatını nasıl icra ettiğini daha somut verilerle açığa çıkarmaya da yardımcı olmaktadır. Ayrıca şairin yaşadığı döneme dair dil özellikleri, âdetler, gelenekler, inançlar gibi hususlarda çıkarımlar yapabilmeyi de kolaylaştırmaktadır. Bu çalışmada 16. yüzyılın önde gelen isimlerinden olan Rumelili şair Âhî'nin –TEBDİZ sistemi üzerinden- divanının bağlamlı dizin ve işlevsel sözlüğü oluşturulmuştur. Şairin bir Divan'ı, yarım bıraktığı Hüsrev ü Şîrîn mesnevisi ve ölümü dolayısıyla yarım kalan Hüsn ü Dil mesnevisi bulunmaktadır. Dilin işlevselliğini, şairin mizacını açığa çıkardığını düşündüğümüz bu ve benzeri çalışmaların Klasik Türk şiiri sahasında, hem araştırmacılar hem de meraklıları adına katkı sağlayabileceği düşüncesindeyiz.

In order to understand classical poetry products, many studies such as text commentary, analysis, dictionary are carried out. In this context, dictionary studies continue from the past to the present by constantly adding new ones. We see that contextual index and functional dictionary studies take up a lot of space, especially around Classical literature texts that have been made recently. These dictionaries, created through the system called TEBDİZ (Turkish Literature Contextual Index and Functional Dictionary Project), offer the reader the opportunity to see with examples how words can differ in context and to what extent they can change, rather than being a classic dictionary that only gives the meanings of words with its contextual index. In addition to these, it also helps to reveal the poet's vocabulary and savings, his imagination and how he performs his art with more concrete data. In addition, it makes it easier to make inferences about the language characteristics, customs, traditions and beliefs of the period in which the poet lived. In this study, the contextual index and functional dictionary of the divan of the Rumelian poet Âhî, one of the leading names of the 16th century -over the TEBDİZ system- was created. The poet has a Divan, Hüsrev ü Şîrîn masnavi that he left unfinished, and Hüsn ü Dil masnavi, which was left unfinished due to his death. We think that this and similar studies, which we think reveal the functionality of the language and the temperament of the poet, can contribute to both researchers and enthusiasts in the field of Classical Turkish poetry.