Aksaray Müzesi envanterine kayıtlı sandukaların süsleme özellikleri

Abstract

Taş; mimaride tarih boyunca kullanılmış, yapıların tüm cephelerinde, taç kapılarda, minare, mihrap, minber, eyvan, çörten ve pencere kenarları gibi mimari unsurların yanı sıra sandukalar ve mezar taşlarının da ana yapı malzemesi olmuştur. Sandukalar, İslamiyet'ten sonra Anadolu'da özellikle Selçuklular Döneminde saygın kişileri ebedileştirmek için yaygın olarak kullanılmıştır. Taş işlemeciliğinin en zengin örnekleri ile üzerleri süslenen sandukaların kullanımı Beylikler ve Osmanlı Dönemlerinde giderek azalmıştır. O dönemlere ait örnekler günümüzde mezarlıklar, türbeler ve müzelerde yer almaktadır. Bu çalışmada Aksaray Müzesi teşhirinde bulunan süslemeye yer verilen dokuz adet sandukalı mezar taşı incelenmiş ve eserler ait oldukları dönem ve süsleme özelliklerine göre açıklanmıştır. Eserlerin XIII. yüzyıl sonları ile başlayıp XVI. yüzyılın ilk yarısını içine aldığı görülmektedir. Süslemelerde ağırlıklı olarak bitkisel motifler kullanılmıştır. Bununla birlikte geometrik şekiller, süsleme unsurlu yazı, sade yazı ve birbirine ulanan sütunlardan oluşan süsleme ile palmetin dış çevresini oluşturan süsleme kullanılmıştır. Ayrıca mimari unsurlu süslemelerden mukarnas, günlük kullanım eşyası olan sembolik unsurlardan kandil ve vazonun da yer aldığı eserler tespit edilmiştir. Anahtar Kelimeler: Aksaray Müzesi, taş süsleme, sanduka

Stone has been used in architecture throughout history, and has been the main construction material of sarcophagi and tombstones, as well as architectural elements such as crown gates, minarets, mihrabs, minbars, iwans, gargoyles and window ledges. Sarcophagi were widely used in Anatolia after Islam, especially in order to immortalize notables during the Seljuk period. Use of sarcophagi decorated with the finest examples of stone processing decreased gradually during the Principalities and Ottoman Periods. Today, samples of those periods take place in cemeteries, tombs and museums.In this study, nine sarcophagi with ornaments invlved in the exhibition of Aksaray Museum were examined and art objects were explained according to their period and decorative features. It is seen that the art objects generally started at the end of the XIII century and included the first half of the XV century. Plant motifs were used predominantly in the ornaments. However, it was also used geometric figures, scripts with ornamental elements, plain scripts and decorations consisting of columns interconnected to each other and the ornaments reminiscent of outer frame of palmette. In addition, it was also determined the works including stalactite ornaments with architectural elements, and oil lamps and vases, the symbolic elements of daily use. Keywords: Aksaray Museum, stone decoration, sarcophagus