Bazı ekmeklik buğday genotiplerinin kuraklığa toleranslarının ve tarımsal özelliklerinin belirlenmesi

Abstract

Bu araştırma Konya ekolojik koşullarında IWWIP tarafından kuru koşullar için geliştirilen bazı ekmeklik buğday genotiplerinin ve Türkiye'de toplanan bazı yerel buğday çeşitlerinin sulu ve kuru koşullarda kuraklığa toleranslarının ve tarımsal özelliklerinin belirlenmesi amacıyla yürütülmüştür. Denemeler Konya'da 2018-2019 yetiştirme yılında tesadüf blokları deneme planında bölünmüş parseller düzenlemesinde, üç tekerrürlü olarak kurulmuş; ana parsellerde sulu (U1) ve kuru (U2) uygulamalar, alt parsellerde ise 25 adet ekmeklik buğday genotipi kullanılmıştır. Araştırmada genotiplerin verim stabilitelerinin belirlenmesi amacıyla aynı genotiplerle Eskişehir ve Ankara'da kurulan denemelerden alınan tane verim değerleri kullanılmıştır. Çalışmada, genotiplerin verim ve verim bileşenleri, morfolojik, fenolojik ve fizyolojik özellikleri ile kuraklığa toleransları değerlendirilmiş ve özellikler arası ilişkiler incelenmiştir. Çalışmada ortalama tane verimi kuraklık uygulanan parsellerde (U2) 441 kg/da sulu parsellerde (U1) ise 587 kg/da olmuştur. Sulu ve kuru uygulamaların ortalaması olarak genotiplerin tane verimi 239 kg/da (G18) ile 801 kg/da (G11) arasında değişmiştir. Kuraklık uygulamasında sulu uygulamaya göre tane verimi % 24,9 azalmıştır. Kuraklık hassasiyet indeksi değerleri 0.35 (G14) ile 1.79 (G12) arasında değişmiştir. G9 genel adaptasyon yeteneği en yüksek stabil genotip olarak belirlenmiştir. Verim bileşenleri ve morfolojik özellikler genel olarak kuraklık stresinden olumsuz etkilenmiştir. İncelenen özellikler arasında 210 basit ilişki belirlenmiş, bu ilişkiden 81 adeti istatistiki olarak önemli korelasyon katsayısına sahip olmuş, bunun 49 adeti olumlu ve önemli, 32 adeti ise olumsuz ve önemli şeklinde dağılım göstermiştir. En yüksek seviyedeki ilişki başakta tane sayısı ile başakta tane ağırlığı arasında (r= 0,93**) belirlenmiştir. Bu çalışmada, ıslah çalışmaları ile bazı ileri buğday ıslah hatlarına kuraklığa tolerans ve yüksek verimi destekleyen önemli özelliklerin kazandırıldığı; yerel buğday genotiplerinin ise kuraklığa adaptasyonu olmakla birlikte verim seviyelerinin oldukça düşük olduğu, ancak kuraklığa tolerans için yeni ıslah hatlarının geliştirilmesinde verim dışındaki özellikler üzerinden önemli bir gen kaynağı olarak değerlendirilebileceği kanaatine varılmıştır.

This study was carried out to determine agronomic features and drought tolerance of some wheat landraces collected in Turkey and some bread wheat genotypes developed for dry conditions by IWWIP under Konya ecological conditions. The trials were established in the split plots arrangement in randomized blocks, with three replications in the 2018-2019 growing season in Konya; irrigated (U1) and dry (U2) applications were used in the main plots and 25 bread wheat genotypes were used in the subplots. In the research, in order to determine the yield stability of the genotypes, the grain yield values obtained from the trials established in Eskişehir and Ankara with the same varieties were used. In the study, yield and yield components, morphological, phenological and physiological characteristics and drought tolerance of genotypes were evaluated and the relationships between traits were examined. Average grain yield in the study was 441 kg/da in drought-applied plots (U2) and 587 kg/da in irrigated plots (U1). As the average of wet and dry applications, the grain yield of the genotypes varied between 239 kg/da (G18) and 801 kg/da (G11). In drought application, grain yield decreased by 24.9 % compared to wet application. The drought sensitivity index values ranged from 0.35 (G14) to 1.79 (G12). G9 was determined as the stable genotype with the highest general adaptation ability. Yield components and morphological characteristics were generally adversely affected by drought stress. Among the examined features, 210 simple relationships were determined, 81 of these relationships had a statistically significant correlation coefficient, 49 of which were positive and significant, and 32 were negative and significant. The highest correlation was determined between the number of grain per spike and grain weight per spike (r = 0.93 **). In this study, it was found that some advanced breeding lines gained important features that support drought tolerance and high yielding through breeding studies. Although, landraces have adaptation to drought, their grain yield levels are quite low, but they can be considered as an important gene resource on traits other than grain yield in developing new breeding lines for drought tolerance.