Fen ve teknoloji öğretmen adaylarının nükleer enerjinin riskleri ve faydaları hakkındaki düşüncelerine farklı bilgi kaynaklarının etkileri

Abstract

Sosyobilimsel konular her geçen gün medyada daha fazla yer almakta ve insanlar arasında tartışmalara neden olmaktadır. Bu tip konular fenin teknoloji ve sosyal yaşam ile ilişki kurduğu konulardır. Bu tip konularda karar verirken bireylerin risk-fayda analizleri yaptıkları gözlemlenmektedir. Ayrıca bireyler bu tip konularda farklı bilgi kaynaklarına maruz kalmakta ve bu kaynaklar onların muhakemelerini ve karar verme mekanizmalarını etkilemektedir. Yapılan çalışmada sosyobilimsel bir konu olan nükleer enerjinin riskleri ve faydaları ile ilgili olarak fen ve teknoloji öğretmen adaylarının düşünceleri incelenmiş ve bu düşüncelere farklı etkileri test edilmiştir. Bu amaçla öncelikle Türkiye'de nükleer enerji hakkındaki farklı paydaşlardan Devlet Destekli Elektrik Üretim Şirketi (DDEŞ) ve Mersin Tema temsilcileri ile bağımsız bir üniversitede nükleer enerji üzerine çalışan bir bilim insanı ile bir muhalefet partisinde enerji komisyonlarında görev alan bir başka bilim insanı ile görüşmeler yapılmış ve bu görüşmelerden nükleer enerjinin riskleri ve faydaları ile ilgili 40 maddelik bir ölçek (NERF1) geliştirilmiştir. Bu ölçek Ahi Evran Üniversitesi Fen ve Teknoloji Öğretmenliği ABD'da okuyan toplam 222 öğretmen adayına uygulanmıştır. Yaklaşık iki aylık bir aradan sonra NERF1,ön kısmında farklı bilgi kaynakları ile yapılan görüşmelerin transkripleri olacak şekilde (NERF2) yeniden uygulanmış ve bu bilgi kaynaklarının öğretmen adaylarının risk ve fayda algılarına olan etkileri `duygu heuristik' adlı risk algısı teorisi çerçevesinde incelenmiştir.Çalışmanın sonuçlarına göre `fayda yüksek' bilgi kaynakları olan DDEŞ ve Üniversite-bilim insanı Tema'da duygu heuristiğe uygun olarak fayda algıları artarken risk algıları azalmıştır. 'Risk yüksek' bilgi kaynaklarında ise duygu heuristik teorisi beklenen sonuçları vermemiştir. Örneğin Mersin Tema'da riskler artarken fayda algısı da artmıştır. Bu durum Mersin Tema'ya olan güvenin diğer kaynaklara göre az olmasından kaynaklanmış olabilir. Muhalefet-bilim insanı adlı bilgi kaynağında ise hem risk algılarında hem de fayda algılarında anlamlı bir değişim olmamıştır. Bu durumda ilgili bilgi kaynağının riskleri yüksek bulmasına rağmen nükleer santrallere sıcak bakması ile açıklanabilir. Buna göre farklı bilgi kaynakları risk-fayda içerikleri açısından incelenmeli ve bu tip sosyobilimsel konuların kullanıldığı ortamlar öğretmen eğitimi ile ilgili derslere dahil edilebilir. Ayrıca farklı ideolojiler, değerler ve sosyal boyutlar içeren bu tip bilgi kaynakları öğretmenlerin bilimin doğası ile ilgili algılarını da güçlendirebilir.Anahtar kelimeler: sosyobilimsel konular, nükleer enerji, risk, fayda, duygu heuristik, fen ve teknoloji öğretmen adayı.

Socioscientific Issues (SSI) gradually take huge places in the media and cause the debates among the public. These issues are the ones in which science interact with technology and society. The people make risk-benefit analysis in these issues. In addition, they are exposed to different knowledge sources and these sources affect their reasoning and decision making. In the present study, student science teachers?ideas about risks and benefits of nuclear energy, which was a socisocientific issue, were investigated and the effects of different knowledge sources on these ideas were scrutinized. First the interviews were conducted with the stakeholders of nuclear issue in Turkey who are the represantatives of Electricity Production Company (EPC) and Mersin Tema as well as a scientist from an independent university and another scientist who lead energy commission of an opposite party. A questionnaire (NERF1) including items about risks and benefits of nuclear energy was developed, using the transcripts of the interviews.NERF1 was administered to 222 student science teachers at Ahi Evran Universty. After about two months, NERF1 was administered again by adding the transcripts of different knowledge sources to the beginning of which. Therefore, the effect of different knowledge sources on perceptions of risk and benefit were tested, using affect heuristic theory. According to the results, in `high benefit? knowledge sources such as EPC and Universty-Scientist, risks got weaker, benefits got stronger, along with affect heuristic. However, affect heuristic did not work for `high risk? knowledge sources. In the case of Mersin Tema, both risks and benefits enhanced perhaps because the participants did not trusted this source as much as they trust on other sources. Regarding Opposite-scientist, there was no any significant difference for both risks and benefits. Even though this knowledge source found nuclear energy risky, he believed that nuclear plants should be built. Accordingly, we believe that different knowledge sources about SSI should be incorporated into science teacher education programmes and investigated in terms of the contents of risk and benefit before their usage. In addition, we believe that these types of knowledge sources have a potential to improve student teachers beliefs about nature of science since they include different ideologies, values and social aspects.Key words: socioscientific issues, nuclear energy, risk, benefit, affect heuristik, student science teacher.