Yalvaç İlçesi Ölümlük-Dirimlik Dokumaları

Abstract

Isparta ili Yalvaç ilçesi geçmişten bugüne düz dokumacılığın yapıldığı önemli merkezlerden birisidir. Yörük yerleşim yeri olmasının da etkisiyle uzun zamandır kirkitli dokumacılığın köklü bir gelenek oluşturduğu yörede, çeşitli kullanım amaçları için dokunan ürünler arasında “ölümlük-dirimlik” dokumalar da bulunmaktadır. “Sargı kilimi ” ya da “ahretlik” adıyla da bilinen bu dokumalar defin sırasında kullanılmakta, sonrasında da cami ve cem evi gibi ibadethanelere bağışlanmaktadır. Günümüzde ilçede dokumacılık oldukça azalmıştır. Bununla beraber dokumacıların evlerinde bulunan, önceden dokunmuş ürünler de makine halısı gibi ürünlerle değiştirme yapılarak köylere gelen satıcılar tarafından alınmıştır. Ancak dokumacılık azalmakla beraber ölümlük-dirimlik kullanma geleneği devam ettirilmekte, bu amaçla kullanılacak dokumalar çeyizlerde bugün de yer almaktadır. Anadolu’nun hemen her yöresinde var olan bu gelenekte, ölümlük-dirimlik dokumalar zamanı geldiğinde kullanılmak üzere her genç kızın çeyizine eklenmekte ya da kadınlar evlendikten sonra hem kendileri hem de eşleri için bu kilimleri dokuyarak bir kenarda bulundurmaktadırlar. Bu çalışma da Yalvaç yöresi düz dokuma kültürü içerisinde yer alan ölümlük–dirimlik kilimlerin dokuma tekniği, renk, motif ve desen özellikleri incelenmiştir. Araştırma sonucunda, dokumaların geçmişte bitkisel boyalar kullanılarak boyanmış ipliklerle üretildiği ancak yakın zamanlarda bitkisel boya kullanımının azalarak yerini yapay boyaların aldığı belirlenmiştir. Kendine özgü renk, motif ve desen özelliklerine sahip olan bu dokumalarda pıtrak, kurtizi, saçbağı, göz, koçboynuzu, çengel, kuş, canavar ayağı, yıldız, sandık, akrep, muska ve suyolu gibi motiflerin sıklıkla kullanıldığı tespit edilmiştir.

Yalvaç district of Isparta is the center of plain weaving from past to present. By being a nomadic settlement, kirkit weaving is a rooted tradition in this region and “ölümlük-dirimlik” weavings is one of the products that has been woven for a variety of using. These weavings are known as “Sargı Kilimi” or “ahretlik” and they are used during burial process, then they are being donated to mosques or cem houses. Today, weaving is greatly diminished in district. Nevertheless, rugs that has been woven before is taken by dealers who come to villages and changed with machine-made rugs. Although weaving is greatly diminished, “ölümlük-dirimlik” tradition is going on and these weavings exist in unmarried girls’ dowry. This tradition consists in almost every region of Anatolia, “ölümlük-dirimlik” is a part of unmarried young girls’ dowry for them and their husbands and they are being used when their time comes. As a result of research, it’s been found that weavings are colored by herbal dyes replace with synthetic dyes by time. Each of them have their unique motifs and patterns and motifs like velcro-type, hair band, eye, cleat, hook, bird, monster feet, star, chest, scorpion, amulet and waterway are often used.