Kırşehir'den derlenen efsanelerin retorik analizi

Abstract

Kırşehir Anadolu'nun ortasında birçok medeniyete ev sahipliği yapmış kadim bir kültür merkezidir. Türk kültür ve medeniyetinin Anadolu'ya hâkim olmasında da öncü bir rol üstlendiği bilinmektedir. Özellikle Anadolu'da Türk yazı dilinin gelişmesinde öncülük eden Âşık Paşa ve Ahmed-î Gülşehrî gibi isimlerin yaşadığı, gelenekten geleceğe önemli bir sosyal teşkilat olan Ahilik'in kurulduğu bu coğrafyanın sözlü kültür açısından da çok zengin bir merkez olduğu bilinmektedir. Bu zengin sözlü kültürün önemli ürünlerinden biri de efsanelerdir. Efsaneler, belirli şahıs, yer ve olaylar hakkında anlatılan, içlerinde olağanüstüyü barındırmalarına rağmen inandırıcılık vasfı bulunan, özel bir şekli olmayan, kısa nesir anlatılardır. Efsane türünün üzerinde uzlaşılan en önemli özelliği olan inandırma ve bu bağlamda "efsanelere niçin inanılır" sorusu, bu çalışmanın temel hareket noktasını oluşturmaktadır. Bu soruya cevap bulabilmek için temelleri antik çağlarda atılan, Aristo tarafından sistemleştirilen ve Elliott Oring tarafından efsanelere uygulanan "Retorik Analiz Metodu", güncellenerek Kırşehir'de performans teorinin özellikleri dikkate alınarak -anlatıcı, anlatı ve dinleyici özelliklerinden arındırılmadan- derlenen yüz yetmiş üç efsaneye uygulanmıştır. Türkiye'de ilk defa bu çalışma aracılığıyla incelenen efsanelerin retorik boyutu ve bu retorik yönün oluşmasına katkı sunan unsurlar, ayrıntılı bir şekilde ele alınmıştır. Kırşehir efsanelerine uygulanan retorik analizin başarılı sonuçlar ortaya koyduğu görülmüştür.

Kirsehir is a cultural focal in the center of Anatolia that has hosted various civilizations. As is known, Kirsehir has had such a great role for the spread of Turkish culture and civilization. Not only did people leading the development of Turkish written language live in Kirsehir but also Akhisim, a quite crucial social organization, has been founded in the geographical region. All contributed to enrichment of verbal culture in central Anatolia to some extent. One of the important products of such verbal culture is Legends. The genre of legend is a non-standard type of narration reporting particular person, location and incidents with extraordinary features; nevertheless, it still has the characteristic of persuasiveness. One of the most known features of legends is persuasiveness, and accordingly, the question " Why do people believe in legends?" has been the departure point of the current study. In order this answer this question, "Rhetorical Analysis Method", which was proposed by Aristo in the ancient times, and was developed and applied to legends by Elliot Orig, has been updated and used in the analysis of 173 legends compiled from Kirsehir region without purging particular features of narrator, narration and hearer/audience. As a pioneering work in Turkish context with original legends, this research has revealed various detailed elements contributing to rhetorical investigation of legends. From this perspective, it can also be stated that the current investigation method has produced successful outcomes.