Malatya Battalgazi Ulu Camii süslemeleri ve özgün tasarımlar

Abstract

Taş süslemeciliği, Anadolu Selçuklu Dönemi ve Erken Dönem Osmanlı mimarisinde görülen en önemli kültürel süsleme unsurlarından biri olmuş ve yüzyıllar boyunca önemini korumuştur. Türklerin Anadolu'ya gelişleriyle kullanmaya başladıkları bir yapı malzemesi olan taş, farklı kullanım alanları için inşa edilmiş tüm mimari yapılarda süsleme unsuru olarak da tercih edilmiştir. Bu tercihin ortaya çıkmasındaki en önemli faktör taşın Anadolu'nun jeolojik alt yapısına ilişkili olarak en çok bulunan doğal malzeme olmasıdır. Bu çalışmanın konusu Anadolu Selçuklu sanat tarihinde görülen en önemli kültürel eserlerden biri olan Malatya Battalgazi Ulu Camii'nin süslemeleridir. Malatya Battalgazi Ulu Camii'nin kitabesinden edinilen bilgilere göre; Anadolu Selçuklu Sultanı I. Alaeddin Keykubad zamanında Mansur bin Yakub'un emriyle 1224 yılında yapılmıştır. Caminin duvar süslemelerinde kullanılan çiniler ilginç resim üsluplarıyla Anadolu Selçuklu sanat üslubunu yansıtan en zengin örneklerden oluşmaktadır. Günümüzde caminin tezyinatında bulunan çoğu desenler ulaşılabilir durumdadır. Taş yüzeyi üzerinde görülen Selçuklu sanatının geometrik üsluplu süslemeleri, düzgün yıldız çokgenler ve çizim kuralları, duvar yüzeylerindeki turkuaz renkler ve desen uyumu, simetri ile oluşturulmuş bordürler, tuğla ve taş işçiliğindeki ustalığın sanata dönüşümü sanatsal açıdan doruk noktasındadır. Bu çalışmada Malatya Battalgazi Ulu Camii süslemelerinin bezeme üslubunun, malzeme ve teknik özellikleri açısından ayrıntılı olarak incelenmesi, tezhip sanatına uygun olan desenlerin seçilip geometrik ve tezyini açıdan analizinin yapılması ve analiz çalışmaları sonucunda çıkarılan desen eskizlerinin, tezhip sanatı ile özgün tasarımların üretilmesi amaçlanmıştır. Aynı zamanda bu alanda çalışan, araştırmacılara, tasarımcılara sanatçılara ve konuyla ilgili araştırmalara kaynak oluşturması ve alan yazına katkı sağlaması hedeflenmiştir. Bu amaçla çalışma, alan yazın taraması ve alan araştırması merkezli olmak üzere iki yöntemde yürütülmüştür. Malatya ili Battalgazi ilçesi sınırları içerisinde bulunan Battalgazi Ulu Camii süslemelerinin, tezyinat programında yer alan süslemelerin ve hangi kompozisyonlar kullanılarak oluşturulduğu araştırılmış ve bu çeşitliliğe sahip süslemelerin farklı disiplinlerde kullanmanın mümkün olduğu görülmüştür. Alan yazın taraması sonuncunda caminin süslemeleri üzerine çeşitli çalışmaların yapılmış olduğu belirlenmiştir. Ancak bu çalışma caminin süslemelerinin tezhip sanatının ve tezyinat özelliklerinin ele alınarak süslemelerin yeniden yorumlanması açısından özgündür. Tarihinin ortak mirası olan cami süslemelerinin tezyinî açıdan incelenmesi ve motif analizlerinin yapılması oldukça önemlidir. Dolayısıyla, bu tür tarihi eserlerin sadece mimari açıdan değil süsleme özelliklerinin de farklı yönlerden incelenmesi, değerlendirilmesi gerekmektedir. Bu çalışma ayrıca, yapılacak koruma ve onarım uygulamalarına rehberlik etme potansiyeli taşıması açısından da oldukça önem taşımaktadır.

The decoration of stone has been one of the most significant cultural ornamentation elements seen in Anatolian Seljuk and early Ottoman architecture, maintaining its importance over centuries. Stone, a building material used by the Turks upon their arrival in Anatolia, was also preferred as a decorative element in all architectural structures constructed for different purposes. The most crucial factor leading to this preference is the abundance of stone as a natural material associated with the geological structure of Anatolia. This study focuses on the decorations of the Malatya Battalgazi Grand Mosque, one of the most important cultural monuments in Anatolian Seljuk art history. According to the inscription of the Malatya Battalgazi Grand Mosque, it was built in 1224 under the order of Mansur bin Yakub during the reign of Anatolian Seljuk Sultan I. Alaeddin Keykubad. The tiles used in the wall decorations of the mosque constitute some of the richest examples reflecting the Anatolian Seljuk art style with their intriguing painting styles. Most of the patterns found in the ornamentation of the mosque are accessible today. The geometric style decorations of the Seljuk art on the stone surfaces, regular star polygons, drawing rules, harmony of turquoise colors and patterns on wall surfaces, borders created with symmetry, and the transformation of brick and stone craftsmanship into art represent the peak of artistic perspective. In this study, it is aimed to analyze the ornamentation style, material, and technical features of the decorations of Malatya Battalgazi Grand Mosque in detail, select patterns suitable for illumination art, analyze them geometrically and ornamentally, and produce original designs with illumination art. Additionally, it aims to serve as a source for researchers, designers, artists, and studies related to the field, contributing to the literature. For this purpose, the study was conducted using two methods, literature review, and field research. The decorations of the Battalgazi Grand Mosque located within the borders of Battalgazi district of Malatya province were investigated, and it was observed that it is possible to use these decorations with various compositions. As a result of the literature review, various studies on the decorations of the mosque were determined. However, this study is original in terms of reinterpreting the decorations by considering the illumination art and ornamentation characteristics of the mosque's decorations. It is essential to examine and evaluate historical artifacts like mosque decorations not only from an architectural perspective but also from the perspective of their ornamentation features, as they are a common heritage of history. This study is also crucial in terms of guiding conservation and restoration practices.