Türkiye Büyük Millet Meclisi I. Döneminde (23 Nisan 1920-1 Kasım 1922) çıkarılan adli, sosyal kültürel kanunlar ve bu kanunların müzakerelerinde muhalefet

Abstract

Türk siyasi tarihindeki ciddi, ilk muhalefet hareketinin temelini 1865 yılında kurulan Genç Osmanlılar oluşturmuştur. Tarihsel süreç içindeki diğer bir önemli muhalefet hareketi de Jön Türkler tarafından gerçekleştirilmiştir.1876 yılında ilan edilen I. Meşrutiyet'te dönemin baskıcı siyaseti nedeniyle muhalefet gerçekleştirilememişken, Kanun-i Esasi'de 1909'da yapılan değişiklik neticesinde padişahın etkisi azaltılarak II. Meşrutiyet döneminde ilk kez çok partili hayata geçilerek muhalif görüşler ortaya çıkmıştır.23 Nisan 1920'de açılan Büyük Millet Meclisi Birinci Dönem, ülkenin muhtelif yerlerinden gelen ve millet iradesini temsil eden mebusları bünyesinde toplamış, yapısı çeşitlenmiş, bu durum farklı görüşte grupların oluşmasını sağlamış, ancak dönemin şartları gereği, muhalefet siyasi parti boyutuna ulaşamamıştı.Büyük Millet Meclisi'nin kurulduğu günden itibaren ülkeyi içinde bulunduğu durumdan kurtarmak ve toplumsal, siyasal, sosyal, kültürel, hukuksal alanlarda gelişimi sağlamak amacı olmuştur. Ancak, belirtilen bu amaçlar doğrultusunda yürütülen çalışmalarda farklı görüşler ve farklı görüşlere sahip gruplar da ortaya çıkmış ve karşı karşıya gelmiş idi.Mustafa Kemal Paşa'nın önderliğinde oluşan Birinci Grup, Müdafaa-i Hukuk Grubu temeli, ülkenin genelinde şubesi bulunan ve etkinilik gösteren Müdafaa-i Hukuk Cemiyetlerine dayanmakta, İstiklal Grubu olarak da anılmakta, ilerici ve çağdaş düşünceye sahip kişilerden oluşmaktaydı.Meclis'te bulunan bir diğer grubu ise İkinci Grup oluşturmakta, belirli bir lideri olmayan bu grup; kısmen tutucu olmakla birlikte iktidara muhalif kişileri bünyesinde barındırmaktaydı. Bu grubun ortaya çıkmasında, üyelerin kendileri ile ilgili, görev ve sorumluluk, temel hak ve özgürlük gibi konularda farklı düşüncelere sahip olmaları önemli bir yer tutmakta idi. Bu sebeple kanunların müzakerelerinde sesler olabildiğince yükselmekte idi. Araştırmanın kapsamı içerisinde yer alan, sözü edilen dönemde adli alanda ele alınmış olan istiklal mahkemeleri ile ilgili kanunun müzakereleri sırasında özellikle, muhalefetin hat safhaya geldiği görülmektedir. Olağanüstü yetkilerle kurulan istiklal mahkemeleri ve bu mahkemelerin gerçekleştirdiği uygulamalar, Mecliste iktidar yanlısı mebuslarla muhalif mebuslar arasında büyük tartışmalara sahne olmakta idi.Muhalif mebuslar, istiklal mahkemeleri kanununun kabul edilmesiyle mahkemelerin, Hükümetin yetkilerini ele geçirdiğini dile getirerek eleştiride bulunuyorlardı. Bu eleştirileri; mahkemelerin Başkumandan'a bağlanması ve üyelerinin seçimle değil de atama yoluyla tespit edilmesi, mahkemelerin verdiği kararların denetim dışı kalması sebebiyle de Mecliste huzursuzlukların başlaması ve muhaliflerin atanan üyeleri tanımamaları oluşturmakta idi. Ancak Hükümet, muhaliflere özgü belirtilen bu düşünce ve tutumları, mahkeme çalışmalarına ihtiyaç duyulduğu gerekçesiyle reddedmekte idi.Mecliste sosyal-kültürel alanda Men'i Müskirat Kanununun müzakeresi sırasında da muhalif mebuslar kanunun ekomomik açıdan değerlendirilmesi gerektiğini, böyle bir durumun maddi olarak ülkeyi zora sokacağını, müskiratlardan alınan vergilerin, devletin gelirinin büyük bir bölümünü oluşturduğunu ifade ederek bahsi geçen metnin reddine yönelik görüşlerini bildirmişlerdi. Ancak Hükümet, müskiratların gerek ahlaki, gerekse halka verdiği zarar açısından değerlendirerek yasaklanmasını kabul etmişti.Büyük Millet Meclisi Birinci Döneminde muhalefet, askeri ve siyasi kanunların müzakereleri sırasında kendini daha somut bir şekilde ortaya koymuş, diğer adli, sosyal-kültürel alan ile ilgili kanunların müzakerelerinde de muhalif görüşlere kısmen tesadüf edildiği görülmüştür.Anahtar Kelimeler: TBMM Birinci Dönem, Adli ve Sosyal-Kültürel Kanunlar, Kanun Müzakereleri, Muhalefet

Young Turks (Jeunes Turcs) established in the year 1865 laid the foundation for the first serious opposition in Turkish political history. Another significant opposition movement within the historical process was also carried out by Jeunes Turcs.While opposition did not materialize due to the oppressive politics of the time of First Constitutionalism announced in 1876, the initiative of the Sultan was lessened by the amendment made to the First Constitution (Kanun-i Esasi) in 1909 and opposing views were more in the open with the first adoption of Multi-party regime in the Second Constitutionalist Period.First Term of Grand National Assembly established on April 23, 1920 comprised MPs from various parts of the country representing the people's will, the structure became more diverse and this led to the formation of groups with different views, but, due to the conditions of the period, the opposition could not act as a political party.From the day the Grand National Assembly was established, it was its aim to save the country from the state it was in and to encourage development in social, political, cultural and legal fields. However, different views and certain groups holding those views have emerged and faced each other in attempts to fulfill this aim.The First Group, the Society for the Defence of Rights (Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti) formed in the leadership of Mustafa Kemal Pasha had its roots in Societies for the Defence of Rights which had branches and were active throughout the country and it was called the Independence Group (İstiklâl Grubu) and consisted of people with progressive and contemporary views.Another group in the Assembly was the Second Group which had no leader; and it consisted of people who were partially conservative but oppositional towards those in power. The fact that the members had different opinions regarding their own duties and responsibilities and in such issues as rights and freedom played a substantial role in the emergence of this group. Therefore, the atmosphere was as tense as it could be in negotiations for enactment of laws. It is clear to see that, in the period which the present study deals with, the opposition reached the highest level especially during the negotiations for enactment of the law on Independence Courts. Independence Courts established with extraordinary authority and the practices of these courts set the stage for major disputes between the ministerialist MPs and oppositional MPs.The oppositional MPs claimed that, with the enactment of the law on Independence Courts, they took hold of the powers of the Government. Such criticisms included the starting of unease in the Assembly and the oppositionals not disregarding the appointed members due to the affiliation of the courts directly to the Commander-in-Chief, designation of members by appointment instead of election and the decrees of the courts being outside the scope of inspection. But the Government rejected such claims and attitudes by the oppositionals on the grounds that it needed the activities carried out by the courts.During the negotiations for The Prohibition Law (Men'i Müskirat Kanunu) in its social-cultural aspects in the Assembly, the oppositional MPs also stated that the law must be evaluated in economic terms, such a decision would put the country in a difficult position financially, and the taxes collected from the alcoholic products constitute a great part of the revenues and they were in the opinion that the said text must be omitted. But the Government agreed to the prohibition of alcoholic products both legally and for the damage caused to the public.In the First Term of the Grand National Assembly, the opposition presented itself in a more concrete manner during the negotiations for military and political laws, yet it was observed that the oppositional views were only partially chanced upon during the negotiations for laws on the legal, social-cultural field.Keywords: TBMM (The Grand National Assembly) First Term, Legal and Social-Cultural Laws, Law Negotiations, the Opposition