Vatandaşlık aktarımı açısından geçmişten günümüze sosyal bilgiler ders kitaplarının incelenmesi

Abstract

Ülkemizde milli eğitimin genel amaçları; Atatürk inkılap ve ilkelerine ve Anayasada ifadesini bulan Atatürk milliyetçiliğine bağlı; Türk Milletinin milli, ahlaki, insani, manevi ve kültürel değerlerini benimseyen, koruyan ve geliştiren; ailesini, vatanını, milletini seven ve daima yüceltmeye çalışan, insan haklarına ve Anayasanın başlangıcındaki temel ilkelere dayanan demokratik, laik ve sosyal bir hukuk Devleti olan Türkiye Cumhuriyetine karşı görev ve sorumluluklarını bilen ve bunları davranış haline getirmiş yurttaşlar olarak yetiştirmek, şeklinde belirlenmiştir. Bu doğrultuda sosyal bilgiler dersi bu amacı gerçekleştirme konusunda merkezi bir önem taşımaktadır. Bireylere değerler ve beceriler aktarılırken kullanılan en önemli materyal ise ders kitaplarıdır. Bu araştırmada sosyal bilgiler ders kitaplarının vatandaşlık aktarımı açısından incelenmesi amaçlanmıştır. Araştırmada nitel araştırma yöntemi ve bu yönteme bağlı olan durum çalışması kullanılmıştır. Çalışmada veri toplama aracı olarak doküman incelemesi kullanılmıştır. Araştırma kapsamında 1970 4. ve 5. sınıf, 1979 4. sınıf,1982 5. sınıf, 1993 5. sınıf,1997 4.sınıf,1999 4. sınıf, 2004 5. sınıf, 2015 4. sınıf, 2017 5. sınıf, 2019 4 ve 5. sınıf sosyal bilgiler ders kitabı olmak üzere 12 sosyal bilgiler ders kitabı yer almaktadır. Araştırma neticesinde elde edilen veriler içerik analizi yöntemi ile analiz edilmiştir. İçerik analizi verilerin ayrıntılı ve derinlemesine incelenmesi sürecini kapsar. Araştırmacı tarafından ders kitapları ayrıntılı olarak okunduktan sonra kodlar oluşturulmuş, ardından geçici temalar ve ana temalara ulaşarak analiz sürecine son verilmiştir. İçerik analizi ile elde edilen veriler milli öğeler, vatan ve vatandaşlık temaları altında sunulmuştur. Yapılan araştırma sonucunda, milli öğeler temasının tüm ders kitaplarında yaygın bir şekilde yer aldığı tespit edilmiştir. Alt temalar olan dil ve ırk anlatısının ise özellikle 1970 ve 1979 ders kitaplarında yer aldığı görülmektedir. Vatan temasının ders kitaplarında bir süreklilik arz ettiği görülmektedir. Fakat vatan temasının alt teması olan vatanın maddi unsurları temasının 2015,2017 ve 2019 tarihli ders kitaplarında yer almadığı görülmektedir. Vatandaş profiline bakıldığında ise geçmiş dönem ders kitaplarında ödev temelli vatandaş profili hâkimken güncel ders kitaplarında hak temelli vatandaş profilinin yer aldığı tespit edilmiştir.

The general objectives of education in our country national; revolution and Atatürk principles and expressed in the Constitution, which is connected to the nationalism of Atatürk, the Turkish nation's national, ethical, humanitarian, spiritual and cultural values, adopting preserve and improve; his family, his country, his nation, and always working for the glorification of human rights based on the basic principles and the Constitution at the beginning of a democratic, secular and social state of law against citizens of the Republic of Turkey knows them and raise them as their duties and responsibilities in the form of behavior has been identified. In this direction, the social studies course is of central importance in achieving this goal. The most important material used when transferring values and skills to individuals is textbooks. In this study, it was aimed to examine social studies textbooks in terms of citizenship transfer. Qualitative research method and case study related to this method were used in the research. In the study, document analysis was used as a data collection tool. Within the scope of the research, 1970 4th and 5th grade, 1979 4th grade, 1982 5th grade, 1993 5th grade, 1997 4th grade, 1999 4th grade, 2004 5th grade, 2015 4th grade, 2017 5th grade, There are 12 social studies textbooks, including 2019 4th and 5th grade social studies textbooks. The data obtained as a result of the research were analyzed with the content analysis method. Content analysis covers the process of examining the data in detail and in depth. After reading the textbooks in detail by the researcher, the codes were created, and then the analysis process was terminated by reaching the temporary themes and main themes. The data obtained through content analysis are presented under the themes of national elements, homeland and citizenship. As a result of the research, it was found that the theme of nationalist elements is widely included in all textbooks. The narrative of language and race, which are sub-themes, appears especially in the textbooks of 1970 and 1979. It seems that the theme of Homeland has a continuity in textbooks. But the theme of material elements of the homeland, which is the sub-theme of the homeland theme, is not included in the textbooks dated 2015,2017 and 2019. Looking at The Citizen profile, it was found that while the homework-based citizen profile prevailed in the textbooks of the past semester, the rights-based citizen profile was included in the current textbooks.