Gökhöyük Bağları Höyüğü insanlarının paleopatolojik analizi

Abstract

GBH, Konya Ovası ve İsuara bölgesinde yer aldığından yakın konumda olan Çatalhöyük dolayısıyla Anadolu neolitiği konusunda değerli bulgular barındırmaktadır. Geç Neolitik-Erken Kalkolitik dönem dendiğinde akla gelen en önemli Neolitik yerleşim yeri elbette Konya Ovası'dır. GBH, arkeolojik özellikleriyle karakteristik bir Geç Neolitik-Erken Kalkolitik dönem özelliklerini barındırmaktadır. Tarım toplumlarının yaşam tarzları, avcı-toplayıcı geçim ekonomisindeki kadar haraketli bir yaşam sunmamaktadır. Bu anlamda Neolitik toplumlarında karakteristik patolojilerinden biri olan yaşam biçimine bağlı rahatsızlıklarının varlığı oldukça fazladır. Höyükte ilk ve en uzun iskân süreci Neolitik dönemde olmuştur. Paleopatolojik analizi yapılan GBH insanlarının, yaşam biçimleri, sosyo-ekonomik yapıları, sağlık yapıları , beslenme çeşitliliği hakkında bulgulara ulaşılmıştır. GBH yapı katından dağınık halde toplanan Neolitik ve Kalkolitik dönemlere tarihlendirilen en az 37 bireye ait kemik kalıntıları tespit edilmiştir. Kalıntılar toplumun tümünü içeren genel bilgilere ait tüm detayları vermese de bu çalışma günümüzden en az 4460 yıl önce yaşayan GBH bireylerin yaşamlarının gizli ayrıntılarının anlaşılması açısından arkeolojik bulgulara yönelik yeni düşünce ve yaklaşımların gelişmesine katkı sağlamlaştır. Vücudun hareketli yapısından dolayı paleopatolojik rahatsızlıklardan osteoartrit ve osteofit tespit edilmiştir. En fazla üst esktremitelerde özellikle rhomboid fossa bulguları ile beraber daha fazla artrit gözlemlenmesi kolun çekme germe hareketiyle ilgili tarımsal aktiviteyi akla getirmektedir. Hareket sistemi ile alakalı olarak ortaya çıkan başka patolojik bulgu olan entesopati olarak karşılaşılmıştır. Tarım toplumuna göre hareketli bir yapı sergileyen GBH, bu oranlara bakıldığında tarım ekonomisinin yanında avcılığında olabileceğini hareket eyleminin devam ettiğini akla getirmektedir. Bununla beraber toplumda görülen travmaların görülme sıklığı azdır. Kafatasında oluşan protic hyperostosis ve göz çukurlarında rastlanılan cribra orbital diğer bir patolojik bulgudur. Bu rahatsızlıkların ortaya çıkma sebebi Akdeniz anemisiyle bağdaştırılsa da vücudun demiri kullanamaması, bağırsak problemleri vb. durumlar dolayı ortaya çıktığı literatürden de bilinmektedir. Sıtmaya karşı, vücudun savunma ihtiyacı duymasıyla ortaya çıktığı bilinen protic hyperostosisin toplumda az bulunması konum itibarıyla Akdeniz Bölgesi göz önüne alındığında toplumun sıtmaya karşı avantaj oluşturamadığını düşündürmektedir. Öte yandan periostitis bulgusunun oranındaki varlığı erken yaştaki ölümlerin sebebi olabileceği ihtimali de söz konusudur. Ağız ve diş sağlığı açısından önemli olan çürük oranı %9,9 oranıyla tarım toplumlarına uyumluluk göstermektedir. Apse oranı %3,71 oranındayken diş aşınması 4 ve 4+ şeklinde bulunmuştur. Diş taşı %59,74 oranında ve 'hafif' derecedeyken, periyodontal rahatsız-lıklar %85,7 oranında 'orta' derecede rastlanmıştır. AMTL %5,5, hypoplasia %6,49 olarak hesaplanmıştır.

GBH which is located in Isuara Region and Konya Plain provided valuable discoveries for Anatolian Neolithic due to its location close in Catalhoyuk. When we mention about Late Neolithic – Early Chalcolithic Period definitely first settlement that comes to mind is Konya Plain. Konya Plain contains typical Late Neolithic- Early Chalcolithic age conditions archeologically. Lifestyle of agriculture societies do not provide an active and dynamic life cycle like subsistence economy of hunter-gatherers. In these circumstances many disorders observed which is related to characteristic pathological lifestyle of Neolithic societies. The first and longest habitation appears to have occurred in Hoyuk during the Neolithic period. With a Paleopathological researches many archaeo-logical findings claimed about GBH peoples lifestyle, social economic structure, health conditions, feeding habits and dietary diversity. At least 37 different human remains discovered in structure levels of GBH which belongs to different ages of Neolithic and Chalcolithic Periods. These human remains has not been provided all details about social life 4460 years ago but definitely contributed very important discoveries to understand hidden details about the archeological knowledge to improve new approaches. Osteoarthritis and osteophyte which Paleopathological disorders were found due to dynamic type of a body. Especially tensile stress and more arthritis observed on the body types mostly on the upper extremities with rhomboid fossa findings which bring to mind agricultural activities. Also another paleopathological disorder enthesopathy related to locomotor system was found during the research. According to research results GBH also shows a quiet dynamic structure compare to agriculture society which gives us an idea hunting also was part of their social life. However frequency of traumata inside to society observed as a low. Protic hyperostosis which occurred in a skull and cribra orbital which occurred inside the eyehole were another pathologic findings discovered. Reason of these disorders mostly associated with Mediterranean anemia but actually we have already known these disorders caused due to iron deficiency, bowel problems etc. according to literature. Protic Hyperostosis which has known produced by immune system against malaria observed in a low quantities proved us Mediterranean location was not given any advantage for this society against malaria. On the other hand this might be also an important sign for a cause of premature deaths in society. %9.9 dental caries rate also accordant with agricultural societies dental and oral care statistics. Also dental abscess rate %3.71 and dental wear rate were found as 4 and 4+. 'Low' degree tartar rate has found as 59.67 and 'mid' level periodontal diseases found as %85,7. AMTL calculated as %5,5 and hypoplasia %6,49.