Tuva Destanlarında maddi kültür

Abstract

Sözlü kültür ürünlerinden olan destanlar, oluştukları toplum ile ilgili önemli izler taşımaktadır. Özellikle kahramanlık destanlarında, olayın merkezinde bulunan kahraman ve kahramanlıkları ile birlikte bulunduğu çevre, koşullar, günlük yaşamı gibi konulara da değinilmektedir. İşte bu noktada insanların yaşantısı, kullandıkları eşyalar, hayat görüşleri, sosyal ve ekonomik durumlarını yansıtan maddi ve manevi kültür unsurları devreye girer. Güneyinde Moğolistan, kuzeyinde Krosnoyarks ve Hakas Cumhuriyeti, doğusunda Buryat Özerk Cumhuriyeti ve batısında Altay Özerk Cumhuriyeti bulunan Tuvalar, çok zengin bir sözlü geleneğe sahiptir. Bu sözlü gelenek içerisinde kahramanlık destanlarının ayrı bir yeri vardır. Tuvaların inanışlarını, gelenek ve göreneklerini, sosyal hayatını ve geçmişte vermiş oldukları mücadeleleri efsanevi bir hava içerisinde veren çok sayıda destanları mevcuttur. 19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren Tuva destanları incelenmeye ve yazıya geçirilmeye başlanmıştır. Bu destanların önemli bir kısmı da Türkiye Türkçesine aktarılarak yayımlanmıştır. Bu çalışma ile Metin Ergun-Mehmet Aça, Ekrem Arıkoğlu-Buyan Borbaanay ve Salih Mehmet Arçın tarafından, Tuvaca ve Türkiye Türkçesi çevirileriyle birlikte yayımlanmış olan toplam on yedi destan (Alday-Buuçu, Boktu-Kiriş, Bora-Şeeley, Kangıvay-Mergen (2), Aldın-Çaagay (2), Aldın-Kurgulday, Erelzey-Mergen, Haragalzay-Mergen Alkışlar, Han-Şilgi Attıg Han-Hülük, Arı-Haan, Arzılan Kara Attıg Çeçen Kara Möge, Şöögün Bora Attıg Şöögün-Köögün, Mögaa Şagaan-Toolay, Tanaa-Herel, Ton-Aralçın Haan, Bayan-Toolay, Haan Tögüldür) maddi kültür unsurları bakımından incelenerek eşyanın insan hayatındaki yeri tahlil edilmeye çalışılmıştır. Anahtar Kelimeler: Çadır, Eşya, Maddi Kültür, Ok-Yay, Tuva.

As a product of oral culture, epics bear crucial traces of a society which they originate from. Not only the protagonists but also the environment, circumstances and everyday life are mentioned in heroic sagas in particular. Thereby debouch material and non-material cultural elements such as people's living, the things they use, their Weltanschauung and socio-economic status. The Tuvans who border Mongolia to the south, Krasnoyarks and the Republic of Khakassia to the north, the Republic of Buryatia to the east and the Altai Republic to the west have a highly rich oral tradition. Heroic sagas have a special place in their oral tradition. There are a great number of epics/sagas which legendarily reflect the beliefs, traditions, customs, social life and previous struggles of the Tuvan people. Tuvan sagas have been construed and written down since the second half of the 19. century. A good part of these sagas have been translated and published in Turkish. This study incorporates an analysis of material cultural elements and the place of wares in human life by examining 17 sagas (Alday-Buuçu, Boktu-Kiriş, Bora-Şeeley, Kangıvay-Mergen (2), Aldın-Çaagay (2), Aldın-Kurgulday, Erelzey-Mergen, Haragalzay-Mergen Alkışlar, Han-Şilgi Attıg Han-Hülük, Arı-Haan, Arzılan Kara Attıg Çeçen Kara Möge, Şöögün Bora Attıg Şöögün-Köögün, Mögaa Şagaan-Toolay, Tanaa-Herel, Ton-Aralçın Haan, Bayan-Toolay, Haan Tögüldür) published in Tuvan and Turkish languages by Metin Ergun-Mehmet Aça, Ekrem Arıkoğlu-Buyan Borbaanay and Salih Mehmet Arçın. Key Words: Tent, Object, Material Culture, Arrow-Bow, Tuva.