Türkiye Selçukluları döneminde Ahilerin devlet ve toplum ilişkileri

Abstract

Ahilik teşkilatı Müslüman Türk toplumunun en uzun süreli ve toplumu derinden etkileyerek biçimlendirmiş en önemli organizasyonlarından birisidir. Ahilik, içerisinde geliştiği toplumu siyasi, ekonomik ve toplumsal açıdan etkilemiş ve şekillendirmiştir. Çalışmamızda Ahiliği oluşturan etmenler kapsamında, Horasan aklı ve Yesevilik düşüncesinin, Fütüvvet ve tasavvuf yapısının ve Türk kültürünün Ahilik teşkilatının oluşumunu nasıl etkilediği anlatılmıştır. Ahi Evran'ın Ahilik içerisindeki etkisi belirtilmiştir. Ahiliğin Şiî-Bâtınilik ile ilgisi olup olmadığı araştırmamızın özgün yönünü oluşturmaktadır. Çalışmamızda Ahilerin siyasi ve toplumsal ilişkileri incelenmiştir. Siyasal ilişkiler kapsamında özellikle Türkiye Selçuklu Devleti dönemi, Kösedağ yenilgisi ve Moğol istilası dönemi ile Türkiye Selçuklu Devleti'nin yıkılması sonrası dönem çalışma alanımızı oluşturmuştur. Ahilik teşkilatının Türkiye Selçuklu Devleti sınırları içerisinde yayılıp gelişmesine sultanların etkisi olmuş, özellikle I. Gıyaseddin Keyhüsrev, I. İzzettin Keykavus ve I. Alaaddin Keykubat gibi sultanların Fütüvvet teşkilatına girmeleri Ahiliğin şehirlerden köylere kadar ulaşmasına katkı sağlamıştır. Sultan I. Alaaddin Keykubat dönemi Ahiler açısından bir dönüm noktasıdır. Sultan I. Alaaddin döneminde Ahiler en zirve dönemlerini yaşamışlardır. Fakat I. Alaaddin Keykubat'ın zehirlenerek öldürülmesi, II. Gıyaseddin Keyhüsrev'in yönetimi yıllarında uygulanan yanlış siyasetler sonucu meydana gelen Türkmen isyanları ve devamında Kösedağ yenilgisi sonrası gerçekleşen Moğol tahakkümü Ahiler üzerinde baskı ve sindirme olaylarına neden olmuştur. Ahiler tüm olumsuzluklara rağmen hem Beylikler döneminde hem de kuruluşuna zemin hazırlayarak Osmanlı Devleti döneminde varlıklarını sürdürmüşlerdir. Ahilerin toplumsal gruplarla ilişkileri kapsamında, kendi döneminde bulunan dini zümreler ile ilişkileri incelenmiş, özellikle Ahilerin Yesevilik ve Evhadilik ile bağı, Bektaşilik'in kurucusu Hacı Bektaş ile Babailer lideri Baba İlyas'ın Ahi Evran ile dostluğu belirtilmiştir. Babailer isyanının siyasi ve ekonomik nedenleri, Babailerle Ahilerin ilişkileri incelenmiştir. Mevleviler ile Ahilerin kimi zaman olumlu kimi zaman da olumsuz ilişkileri anlatılmıştır. Kalenderilik mensuplarıyla Ahilerin ilişkileri açıklanmıştır.

The Ahilik organization is one of the most important organizations of the Muslim Turkish society that has been shaped by deeply influencing and influencing the society for a long time. Ahilik has influenced and shaped the society in which it has developed politically, economically and socially. In our study, within the scope of the factors constituting Ahilik, it was explained how the Khorasan mind and Yesevi thought, the Futuvvet and Sufi structure and Turkish culture affected the formation of the Ahilik organization. The influence of Ahi Evran in Ahilik is indicated. Whether Ahilik has anything to do with Shia-Batinism is the original aspect of our research. In our study, the political and social relations of the Ahi were examined. Within the scope of political relations, especially the period of the Seljuk State of Turkey, the period of defeat of Kösedağ and the Mongol invasion period and the period after the collapse of the Seljuk State of Turkey formed our field of study. The spread and development of the Ahilik organization within the borders of the Seljuk State of Turkey had an impact on the sultans, especially the entry of sultans such as I. Gıyaseddin Keyhüsrev, I. İzzettin Keykavus and I. Alaaddin Keykubat into the Futuvvet organization contributed to the Ahilik reaching from the cities to the villages. The reign of Sultan Alaaddin Keykubat I was a turning point for the Ahiler. During the reign of Sultan Aladdin I, the Ahi experienced their peak period. However, the poisoning death of Alaaddin Keykubat I, the Turkmen rebellions that occurred as a result of the wrong policies implemented during the rule of Gıyaseddin Keyhüsrev II, and the Mongol domination that took place after the defeat of Kösedağ afterwards caused pressure and intimidation on the Ahi. Despite all the negativity, the Ahi continued their existence both during the period of the principalities and during the Ottoman Empire period by preparing the ground for its establishment. Within the scope of the relations of the Ahi with the social groups, the relations of the Ahi with the religious groups in their period were examined, especially the connection of the Ahi with Yesevilik and Evhadilik, the friendship of Hacı Bektaş, the founder of Bektashism, and Baba İlyas, the leader of the Babais, with Ahi Evran were mentioned. The political and economic causes of the Babai rebellion and the relations between the Babais and the Ahi were examined. The sometimes positive and sometimes negative relations of the Mevlevi and the Ahi were described. The relations of the Achaeans with the members of the Calendership were explained.